"Made in Vietnam" – Việt Nam nào?

Quang Tường
DienDanCTM

Kẹo - xem có phải made in china không?

Cuối tuần vợ chồng con cái đi phố, vào shopping mall. Đi dạo một chập, mấy đứa con thấy cửa hàng “Hello Kitty” mừng rỡ chạy vào. Cửa hàng bán đủ thứ vật dụng, hàng lưu niệm, đồ chơi có nhãn hiệu con mèo “Hello Kitty” dễ thương mà trẻ con khắp nơi đều thích. Tiệm không có khách ngoài gia đình tôi và 3 cô bán hàng đứng trò chuyện với nhau. Con gái tôi tìm được một phong kẹo sing-gum. Nó cầm xem rồi chạy lại tôi, la to lên (bằng tiếng Anh) “Ba mua cái này được không ba, nó không có made in china!”. Mọi người trong tiệm nghe rõ mồn một tiếng con gái tôi. Mấy cô bán hàng người Á đông, chắc có lẽ là người Hoa, ngượng ngập thấy rõ và họ đâm ra im lặng. Không khí trong tiệm ngượng nghịu. Chúng tôi trả tiền rồi rời tiệm.

Không trách được con trẻ. Ở nhà chúng tôi thường chia sẻ với con cái về những câu chuyện thực phẩm độc hại làm bên Trung Quốc, về việc coi thường sức khoẻ của quần chúng, coi thường người tiêu thụ. Thành ra đi đâu mà thấy bánh kẹo, thực phẩm là con tôi cũng lật tới, lật lui coi nhãn hiệu. Có lần vào một cửa tiệm Việt Nam bán xôi chè, bánh, kẹo, con gái lớn tôi cầm một bịch bánh chạy tới má nó, miệng oang oang cả tiệm đều nghe, “Mẹ ơi mẹ, bánh này có made in china không mẹ?”. Và dĩ nhiên là bịch bánh đó “Made in China”.  Cô chủ tiệm lúng túng ngượng nghịu như bị ai bắt gặp làm điều gì sai quấy.

Trở lại chuyện đi phố… Tôi ngẫm nghĩ về mấy cô bán hàng người Hoa trong tiệm “Hello Kitty”. Đặt mình vào vị trí của họ, không biết cảm nhận của tôi sẽ như thế nào? Mặc cảm? Xấu hổ? Bực tức? Xỉ nhục? Cũng khó biết vì mình là người Việt Nam chứ không phải người Hoa. Mà các mặt hàng “Made in Vietnam” như quần áo, giày dép, thực phẩm cũng có xuất cảng ra thế giới mà. Tôi thử tưởng tượng ra mình đang đi mua sắm và tình cờ nghe trộm được lời khách mua sắm chê bai các mặt hàng “Made in Vietnam”. Cảm nhận của tôi lúc bấy giờ sẽ như thế nào?

Tôi sẽ có cái cảm giác tương tự như của những người cầm hộ chiếu Việt Nam bước ra ngoài thế giới bị nhìn với những cặp mắt xoi mói, khinh rẻ không? Suy nghiệm một hồi, tôi cảm tưởng là không. Suy nghiệm thêm tí nữa, tôi nhìn thấy ra được một việc mà tôi ít nghĩ đến. Đó là “Made in Vietnam [nào?]”.  Tôi sẽ dửng dưng không bị tự ái nếu ai đó chê mặt hàng “Made in Vietnam” vì tôi sẽ tự bào chữa, lý giải là vì Việt Nam hiện nay không thật sự có tự do. Dưới chế độ cộng sản thì đừng mong đợi điều gì tốt lành cả.

Giả sử như ít năm sau, Việt Nam là một xứ tự do, không còn thể chế cộng sản nữa. Con người, cuộc sống, kinh tế vẫn tiếp tục nhịp đập của nó. Gia đình tôi đi phố, rồi tôi tình cờ lại nghe được lời chê bai của khách mua sắm về mặt hàng “Made in Vietnam”. Lúc đó thì sao nhỉ? Tôi nghĩ là tôi sẽ bị chạm tự ái đó.

Tôi tự hỏi mình là cũng cùng một nhãn hiệu “Made in Vietnam” mà tùy theo trước hay sau một thời điểm nào đó lại mang đến cảm xúc khác biệt nhau. Tại sao?

Đề cập đến hai chữ “thời điểm” thì mỗi năm đến cuối tháng tư không thể không nhắc đến thời điểm 30/4. Không tránh được.

Tôi thấy tội nghiệp cho ngày 30 tháng Tư. Nó chỉ là một ngày trong 365 ngày trong năm. Nó có cùng xác suất 1/365 tức là 0.27% như các ngày khác để mang tiếng xấu hay tiếng thơm. Rồi lịch sử đưa đẩy để ngày 30/4 trở thành ngày mà có người vui, kẻ buồn.

Giả sử như cuộc cách mạng hoa lài, hoa mai, hoa đào (hay bông hoa gì mà độc giả yêu mến) xảy ra tại Việt Nam cũng đúng vào ngày 30/4 thì sao nhỉ? Rồi mỗi năm đến ngày 30/4 này thì ai buồn, ai vui? Những người hay gọi ngày 30/4 (cũ) là Quốc Hận, Quốc Kháng thì bấy giờ họ sẽ gọi ngày 30/4 (mới) là Quốc gì? Những người mà trước đây ăn mừng ngày 30/4 (cũ) là ngày giải phóng miền Nam, ngày thống nhất đất nước thì họ sẽ vui hay buồn với ngày 30/4 (mới)?

Rắc rối quá! Nhiều lấn cấn quá! Hy vọng là giới làm cách mạng Hoa Lài, Hoa Mai, Hoa Đào, nếu được, thì né dùm ngày 30/4 cho đời bớt lấn cấn. Con người ta sống nhờ ký ức, kỷ niệm mà. Mỗi thời điểm là một kỷ niệm. Một thời điểm mà hai kỷ niệm tréo cẳng nhau thì phiền quá!

Từ thời điểm 30/4 vòng trở lại chuyện “Made in Vietnam”. Tại sao cũng “Made in Vietnam” mà trước hay sau một thời điểm nào đó lại mang đến cảm xúc khác biệt nhau?  Tôi nghĩ là vì lòng người chưa thống nhất. Lòng người chưa thống nhất cho nên Vietnam trong cái “Made in Vietnam” có nhiều nghĩa.

Thống nhất đất nước thì dễ vì người ta có thể dùng bạo lực để thống nhất. Còn thống nhất lòng người chỉ có thể đạt được bằng sự tự do, nhân bản, dung thứ.

Đến một thời điểm nào đó khi mà lời thiên hạ khen “Made in Vietnam” hay lời thiên hạ chê “Made in Vietnam” đem lại cùng một cảm xúc vui hay buồn cho mọi người Việt Nam ở bất cứ nơi nào trên thế giới thì đó mới là thời điểm mà lòng người Việt Nam thống nhất. Và có lẽ ở thời điểm đó trong tương lai thì những ngày 30/4, 20/7, v.v... sẽ phai nhòa vào quên lãng.

Tản mạn cuối tháng 4/2013

Quang Tường